Στην ομαδική ψυχοθεραπεία, οι θεραπευτικοί σκοποί επιτυγχάνονται μέσα από τις διεργασίες της ομάδας και την αλληλεπίδραση των μελών της. Διαφορετικές «φωνές» εκφράζονται από διαφορετικούς μεταξύ τους ανθρώπους, φωνές που ενυπάρχουν μέσα στον καθένα και που συχνά είναι καταπιεσμένες δεδομένου ότι δεν είναι αποδεκτές. Η «θεραπευτική συμμαχία» που αναπτύσσεται τόσο μεταξύ θεραπευτή – μελών όσο και μεταξύ των μελών μεταξύ τους καθώς και η ανατροφοδότηση (feedback) του ενός προς τον άλλο αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την επιτυχή έκβαση της ψυχοθεραπείας.
Θεραπευτικοί παράγοντες:
Ο Ir. Yalom, στο βιβλίο του «Θεωρία και Πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας1», καθορίζει τους θεραπευτικούς παράγοντες της ομαδικής θεραπείας:
- Κατανόηση του εαυτού: τα άτομα ανακαλύπτουν και διερευνούν άγνωστες πτυχές του εαυτού τους
- Ενστάλαξη ελπίδας: η ομάδα αποτελείται από άτομα που βρίσκονται σε διαφορετική φάση της θεραπευτικής τους διαδρομής με αποτέλεσμα η πρόοδος κάποιων μελών να λειτουργεί ενθαρρυντικά για άλλα.
- Καθολικότητα: πρόκειται για την αίσθηση ότι τα θέματα που μας απασχολούν έχουν μια καθολική, πανανθρώπινη προέλευση.
- Αλτρουισμός: αναπτύσσεται η αυτοεκτίμηση μέσα από την προσφορά βοήθειας στους άλλους.
- Διαπροσωπική μάθηση: μέσα από την αλληλεπίδραση με τους άλλους το κάθε μέλος αναγνωρίζει πώς επιδρούν συγκεκριμένες συμπεριφορές του πάνω στους άλλους.
- Οικογενειακή επαναδιαδραμάτιση: το περιβάλλον της ομάδας προσομοιάζει οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο κάθε μέλος μπορεί να επεξεργαστεί εμπειρίες που έχουν συμβάλει στην ανάπτυξή του.
- Συνεκτικότητα: δημιουργείται από τους κοινούς στόχους των μελών της ομάδας, μέσα στην οποία ο καθένας βιώνει αποδοχή και ασφάλεια.
- Κάθαρση: πρόκειται για τη συναισθηματική ανακούφιση που προκαλεί το μοίρασμα επώδυνων συναισθημάτων.
- Μετάδοση πληροφοριών: προκαλείται από το μοίρασμα εμπειριών, απόψεων, συμβουλών.
- Μιμητική συμπεριφορά: πρόκειται για την υιοθέτηση στάσεων και συμπεριφορών που είναι ωφέλιμες.
- Υπαρξιακοί παράγοντες: αφορά στη συνειδητοποίηση των σημαντικών θεμάτων της ζωής, την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης, την πιο ειλικρινή στάση απέναντι στις ανάγκες μας.
Φάσεις ομάδες:
Η ομάδα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που μεγαλώνει, αναπτύσσεται μέσα στο χρόνο και αλλάζει. Κάθε ομάδα περνά συγκεκριμένα εξελικτικά στάδια (φάσεις) με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
- Συμβόλαιο:
Τα μέλη γνωρίζονται μεταξύ τους, διασαφηνίζονται οι θεραπευτικοί στόχοι και καθορίζονται τα όρια. Η συμμετοχή των μελών μπορεί να χαρακτηρίζεται από δισταγμό ενώ παρατηρείται τάση εξάρτησης από τον θεραπευτή. - Εδραίωση ταυτότητας:
Σε αυτή τη φάση διευκρινίζονται οι προσωπικοί στόχοι και καθιερώνεται το είδος επικοινωνίας της ομάδας. Εμφανίζονται οι πρώτες συγκρούσεις και φαίνονται τα μέλη που διεκδικούν να κυριαρχήσουν καθώς και αυτοί που επαναστατούν. - Συνεργασία – Διερεύνηση ομαδικής ταυτότητας:
Αρχίζει η βαθύτερη αποκάλυψη των μελών της ομάδας. Εδραιώνονται πιο ισότιμες σχέσεις και αναπτύσσονται δεξιότητες αποτελεσματικότερης επικοινωνίας. - Εγγύτητα – Οικειότητα:
Τα μέλη της ομάδας έρχονται πιο κοντά και εκφράζουν συνοχή, τρυφερότητα και εμπιστοσύνη. Ανοίγονται ως προς τα πιο ευάλωτα κομμάτια τους και είναι θετικοί να επεξεργαστούν τα θέματά τους μέσα από το παιχνίδι και τη φαντασία. - Διερεύνηση αμοιβαιότητας:
Παρατηρείται το αποτέλεσμα της εγγύτητας. Σε κάποιους προκαλείται άγχος δέσμευσης ενώ σε άλλους τάση εξάρτησης. Σε αυτή τη φάση της ομάδας είναι γόνιμο να προστεθούν νέα μέλη. - Αυτονόμηση και Αναδιοργάνωση της δομής της ομάδας:
Η ομάδα επαναπροσδιορίζεται και οι ρόλοι αναδιοργανώνονται. Εάν έχουν μπει νέα μέλη υπάρχει εκ νέου δέσμευση στο συμβόλαιο και τους στόχους που έχουν τεθεί. - Αντιμετώπιση των θεμάτων του εαυτού και εκπλήρωση αλληλοεξάρτησης:
Σε αυτό το στάδιο τα μέλη εστιάζουν και πάλι στα ατομικά τους θέματα και δουλεύουν σε βάθος. Η ομάδα συμμερίζεται και στηρίζει το κάθε μέλος, αναγνωρίζοντας τις ανάγκες του. - Ανεξαρτητοποίηση και χρήση της αποκτηθείσας γνώσης:
Πρόκειται για την φάση ανακεφαλαίωσης των θεμάτων και την επέκταση της εμπειρίας και της γνώσης στον έξω κόσμο. - Τερματισμός – Αποχωρισμός:
Κάθε μέλος αποτιμά τη διαδρομή του μέσα στην ομάδα και αναγνωρίζει τη σημαντικότητα των άλλων. Σε αυτό το στάδιο δουλεύονται θέματα απώλειας και πένθους.
Ομαδικές συνεδρίες:
Στη δραματοθεραπεία, η ομαδική θεραπεία έπεται της ατομικής. Το κάθε μέλος έχει ήδη δημιουργήσει μια σχέση ασφάλειας και σταθερότητας με τον θεραπευτή και έχει κάνει τις πρώτες συνειδητοποιήσεις ως προς τον εαυτό του, τα συναισθήματά του καθώς και παγιωμένα μοτίβα συμπεριφοράς. Μπαίνοντας στην ομάδα, είναι έτοιμος κανείς να διερευνήσει ρόλους που υιοθετεί στις σχέσεις του καθώς και τον τρόπο που συνδέεται και επικοινωνεί με τους άλλους.
Οι συναντήσεις πραγματοποιούνται συνήθως σε εβδομαδιαία συχνότητα και διαρκούν 90΄. Η ομάδα απαρτίζεται από 4 – 8 μέλη, τα οποία δεν γνωρίζονται μεταξύ τους. Η δέσμευσή τους στο συμβόλαιο παίζει καταλυτικό ρόλο για την πορεία των προσωπικών και των ομαδικών στόχων. Βασικά όρια που τίθενται αφορούν στην εχεμύθεια, τη σταθερότητα και τη συνέπεια, φυσική και συναισθηματική, καθώς και στην ελευθερία έκφρασης κάθε μέλους, χωρίς κριτική από τους άλλους. Τα μέλη δεν επικοινωνούν μεταξύ τους εκτός ομάδας ενώ στην περίπτωση που κάποιος επιθυμεί να διακόψει πρόωρα τη θεραπεία του είναι σημαντικό να πραγματοποιήσει κάποιες συνεδρίες αποχαιρετισμού πριν αποχωρήσει. Όπως και στην ατομική θεραπεία, αξιοποιείται το λεκτικό μοίρασμα αλλά και οι τεχνικές δραματοθεραπείας ανάλογα με το θέμα που πραγματεύεται η ομάδα.